Stroomschema voor stikstof en fosfor in de landbouw, 2021

Vooral via krachtvoer en kunstmest komen jaarlijks grote hoeveelheden stikstof en fosfor de landbouw binnen. De afvoer geschiedt via dierlijke en plantaardige producten. Jaarlijks is er een overschot dat de bodem en lucht belast. In 2021 bedroegen de overschotten in de landbouw 290 miljoen kg stikstof en 4 miljoen kg fosfor.

Toelichting bij de stroomschema's

De stroomschema's tonen een vereenvoudigde weergave van de stikstof- en fosforstromen in de landbouw. Ze beschrijven de aanvoerposten, afvoerposten en retourstromen binnen de landbouw.
Op basis van de stroomschema's kan de hoeveelheid stikstof, respectievelijk fosfor worden berekend die via de landbouw in het milieu terecht komt (overschot).
Door op "Download data" te klikken zijn de cijfers te downloaden voor de jaren 2020 en 2021. Een compleet overzicht van alle cijfers vanaf 1990 geeft de StatLine-tabel Mineralenbalans landbouw (CBS, 2022).

Aanvoerposten

De aanvoerposten staan bovenin de stroomschema's. De belangrijkste posten zijn krachtvoer voor vee en kunstmest. Daarnaast komt stikstof de landbouw binnen via luchtdeposities en "overige aanvoer" (compost, zaai- en pootgoed, zuiveringsslib en via biologische stikstofbinding). Voor fosfor gaat het alleen om "overige aanvoer" (compost, zaai- en pootgoed, zuiveringsslib).
In 2021 is via alle aanvoerposten tezamen 655 miljoen kg stikstof en 79 miljoen kg fosfor in de landbouw terecht gekomen.

Afvoerposten

Onderin de stroomschema's staan de drie belangrijkste afvoerposten. Beide mineralen verlaten de landbouw via de vastlegging in dierlijke productie (vlees, melk en eieren), mestafzet buiten de landbouw, en de afzet van plantaardige producten (gewassen, groente, fruit en sierteelt). In 2021 is via deze posten 352 miljoen kg stikstof en 70 miljoen kg fosfor uit de landbouw verdwenen.

Retourstromen binnen de Nederlandse landbouw

Binnen de landbouw worden voor stikstof twee retourstromen onderscheiden. Via ruwvoer (kuilgras, weidegras, hooi en snijmaïs) wordt aan landbouwgrond onttrokken stikstof rechtstreeks teruggeleverd aan de veehouderij. In 2021 gaat het om 279 miljoen kg stikstof in geoogste ruwvoer producten. Hiervan werd nog 13 miljoen kg stikstof geleverd aan voorraden zoals balen en kuilen, en dus 266 miljoen kg stikstof als ruwvoer werd terug geleverd aan de landbouw. Daarnaast is er een retourstroom via de depositie van vervluchtigde stikstof (vooral ammoniak) naar de landbouwgrond (in 2021: 16 miljoen kg stikstof).
Voor fosfor kan binnen de landbouw maar één retourstroom worden onderscheiden. Via ruwvoer (kuilgras, weidegras, hooi en snijmaïs) wordt aan de landbouwgrond onttrokken fosfor rechtstreeks terug geleverd aan de veehouderij. In 2021 betreft het 35 miljoen kg fosfor, waarvan 40 miljoen kg uit geoogste producten minus 5 miljoen naar de voorraadmutatie.

Overschotten

De stikstof- en fosforoverschotten kunnen worden berekend met de formule: aanvoer minus afvoer plus voorraadmutatie ruwvoer.
Het stikstofoverschot in 2021 bedraagt 290 miljoen kg. Het belangrijkste deel hiervan belandt in de bodem (203 miljoen kg stikstof). De rest vervluchtigt naar de lucht(87 miljoen kg stikstof), voornamelijk als ammoniak. Het fosforoverschot in 2021 bedraagt 4 miljoen kg.

Bronnen

Relevante informatie

  • Meer informatie over de balansen van stikstof en fosfor in de landbouw is te vinden in de databank StatLine van het CBS.

Technische toelichting

Naam van het gegeven
Stroomschema's voor de stikstof- en fosforbalans in de landbouw
Omschrijving
Grafische weergave van de balansen voor stikstof en fosfor in de landbouw voor 2021 door middel van vereenvoudigde stroomschema's. In de stroomschema's zijn de diverse aanvoerstromen, afvoerstromen, retourstromen binnen de landbouw, en overschotten getekend. Voor elke stroom is de hoeveelheid stikstof, respectievelijk fosfor aangegeven.
Verantwoordelijk instituut
Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS)
Berekeningswijze
Bij het opstellen en analyseren van de stikstof- en fosforbalans is gewerkt op basis van de volgende uitgangspunten:
1. de aanvoerstromen in de balans moeten overeenkomen met de afvoerstromen, inclusief de verliesstromen;
2. in zowel de stikstof- als de fosforbalans moet dit gelden op zowel het niveau van de cultuurgrond (cultuurgrondbalans) als de veehouderijen (veehouderijbalans);
3. bij de veehouderijbalans is het gebruik van ruwvoer en krachtvoer in balans met de mineraaluitscheiding van het vee en de vastlegging in dierlijke productie. De cijfers van de balansposten zijn afgeleid conform de methodiek van de Werkgroep Uniformering Mest- en mineralencijfers;
4. bij de cultuurgrondbalans is de afvoerstroom 'verlies naar de bodem' gelijk gesteld aan het verschil tussen de aanvoerstromen en de andere afvoerstromen. De cijfers hiervan komen overeen met de bodembalanscijfers op StatLine (CBS, 2020).

De oorspronkelijke methode voor het samenstellen van de balansen wordt beschreven in het rapport Mineralen in de landbouw, 1970-1990 (CBS, 1992). Dit rapport vormt nog steeds de basis voor de huidige stikstof- en fosforbalansen. Door voortschrijdend inzicht worden zo nu en dan aanpassingen in de methode doorgevoerd. Zo omvat de aanvoer van kunstmest in 2014 alleen het deel dat door de landbouwsector gebruikt wordt, waardoor het gebruik van kunstmest zo'n 4 à 8 procent lager uitkomt.
Een qua grootte vergelijkbare aanpassing in de berekening van de stikstofbalans betreft de omschakeling naar een ander ramingsmethodiek voor de bepaling van de 'mestafzet naar bestemmingen buiten de Nederlandse landbouw'. Deze is nu consistent met de benadering die binnen NEMA (National Emission Model Agriculture) gebruikelijk is. NEMA is het model dat wordt gebruikt voor berekening van emissies van ammoniak, broeikasgassen en fijn stof uit de Nederlandse landbouw (Bruggen, C. van, et al. 2015, 2017).
Naast aanpassingen van de methode zijn er regelmatig aanpassingen in de bronstatistieken; bijvoorbeeld wanneer via de Emissieregistratie een nieuwe tijdreeks, vanaf verslagjaar 1990, is samengesteld inzake de stikstofemissies naar lucht. Ook de depositiecijfers zijn vanaf 1990 herzien. De overige aanvoer omvat niet meer de stikstofbinding door vrij levende bacteriën in de bodem, terwijl de stikstofbinding door klaver/grasland, luzerne en peulvruchten wel meegenomen wordt.
Basistabel
Statline: Mineralenbalans landbouw (CBS, 2022a)
Geografische verdeling
Nederland
Verschijningsfrequentie
Jaarlijks
Betrouwbaarheidscodering
Schatting, gebaseerd op een groot aantal (accurate) metingen; de representativiteit is grotendeels gewaarborgd.

Archief van deze indicator

Actuele versie
versie‎
23
Bekijk meer Bekijk minder
versie‎
17
versie‎
16
versie‎
14
versie‎
13
versie‎
12
versie‎
11
versie‎
10
versie‎
09
versie‎
08
versie‎
07
versie‎
06
versie‎
05
versie‎
04
versie‎
03

Referentie van deze webpagina

CBS, PBL, RIVM, WUR (2024). Stroomschema voor stikstof en fosfor in de landbouw, 2021 (indicator 0094, versie 22,

) www.clo.nl. Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), Den Haag; PBL Planbureau voor de Leefomgeving, Den Haag; RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven; en Wageningen University and Research, Wageningen.