Nationale luchtkwaliteit: overzicht normen

Nieuwe Europese luchtkwaliteitsrichtlijn

De belangrijkste elementen uit de nieuwe luchtkwaliteitsrichtlijn zijn:

• de bestaande wetgeving zal grotendeels worden samengevoegd in één richtlijn;
• de bestaande normen blijven van kracht. Er komen nieuwe normen en meetverplichtingen voor de fijnere fractie van fijn stof, PM_2.5;
• de nieuwe richtlijn geeft de mogelijkheid om later te voldoen aan grenswaarden als een lidstaat aannemelijk maakt dat na afloop van de uitsteltermijn wel wordt voldaan aan de grenswaarden. Voor fijn stof (PM₁₀) is uitstel mogelijk tot 2011 en voor stikstofdioxide (NO₂) tot 2015. Deze mogelijkheid tot uitstel is een versoepeling ten opzichte van de oorspronkelijke richtlijnen;
• de nieuwe richtlijn regelt expliciet de aftrek van fijn stof afkomstig van natuurlijke bronnen bij het vaststellen van overschrijdingingssituaties. Sinds 2005 wordt in Nederland de bijdrage van zeezout ook al buiten beschouwing gelaten bij het vaststellen van overschrijdingen van de grenswaarden voor PM₁₀ op basis van de eerdere richtlijnen;
• in de nieuwe richtlijn is een artikel opgenomen over waar de normen ter bescherming van de volksgezondheid moeten worden gehandhaafd. Handhaving hoeft niet op plaatsen waar toegang voor het publiek verboden is en geen permanente bewoning is;

Overzicht luchtkwaliteitsregelgeving

De onderstaande tabel geeft een overzicht van de belangrijkste luchtkwaliteitsnormen uit de huidige EU-wetgeving. In de tabel is aangegeven of de norm gericht is op bescherming van de gezondheid van mensen of op bescherming van de natuur. Ook de juridische status van de norm is aangegeven. Voor grenswaarden geldt een resultaatverplichting om eraan te voldoen, voor streefwaarden geldt alleen een inspanningsverplichting. In de tabel staan ook links naar webpagina's in het Milieu-en Natuurcompendium met actuele cijfers over de luchtkwaliteit voor de betreffende stof. Ontbreekt een link dan zijn er in geen gegevens opgenomen.

Normen voor de bescherming van mens en natuur

Om de volksgezondheid en de natuur te beschermen zijn door de Europese Unie (EU) normen voor de concentraties van stoffen in de buitenlucht (luchtkwaliteit) vastgesteld. De EU maakt onderscheid tussen normen voor langdurige blootstelling en normen voor kortdurende blootstelling aan hoge concentraties.
Normen voor langdurige blootstelling. Ter bescherming tegen chronische effecten door langdurige blootstelling aan stoffen in de lucht gelden grenswaarden voor jaargemiddelde concentraties. Uitzondering is de nieuwe Europese norm voor blootstelling van natuur aan ozon: de AOT40. Zie voor een uitleg van AOT 40 de tekstbox 'toelichting ozonnormen'.
Normen voor kortdurende blootstelling aan hoge concentraties. Ter bescherming tegen acute effecten door kortdurende blootstelling aan hoge concentraties van stoffen in lucht gelden normen die betrekking hebben op grootheden als een uurgemiddelde, een daggemiddelde of een piekwaarde van de reeks waarmeningen over een jaar.

Stand van zaken implementatie Europese normen in de Nederlandse regelgeving

In 1996 is de EU-kaderrichtlijn luchtkwaliteit van kracht geworden. Voor 13 verschillende stoffen is de normstelling nader uitgewerkt in vier zogenaamde dochterrichtlijnen. In deze dochterrichtlijnen staat per stof het tijdstip waarop nieuwe normen van kracht zijn.

• De eerste dochterrichtlijn uit 1999 gaat over zwaveldioxide (SO₂), stikstofdioxide (NO₂), stikstofoxiden (NO_x), zwevende deeltjes (PM₁₀) en lood (Pb).
• De tweede dochterrichtlijn uit 2000 gaat over koolmonoxide (CO) en benzeen (C₆H₆).
• De derde dochterrichtlijn uit 2002 gaat over ozon (O₃).
• De vierde dochterrichtlijn gaat over arseen (As), cadmium (Cd), kwik (Hg), nikkel (Ni) en polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK).
• In de Wet milieubeheer (luchtkwaliteitseisen), die eind 2006 door de Tweede Kamer is aangenomen, zullen bovenstaande richtlijnen geïmplementeerd worden in de Nederlandse wetgeving. De Wet milieubeheer (luchtkwaliteitseisen) moet nog door de Eerste Kamer worden goedgekeurd alvorens in werking te kunnen treden. Op dat moment zullen ook het Besluit luchtkwaliteit 2005, het besluit uitvoering EG-ozonrichtlijn, het besluit uitvoering EG-kaderrichtlijn luchtkwaliteit en de regeling luchtkwaliteit ozon worden ingetrokken (dit is de huidige implementatie van EU-luchtkwaliteitsrichtlijnen in de Nederlandse wetgeving).
• Overigens wordt momenteel de EU-luchtkwaliteitsregelgeving herzien. Naar verwachting zal eind 2007 een nieuwe EU-luchtkwaliteitsrichtlijn worden aangenomen. Nieuw daarin is dat onder voorwaarden met enkele jaren uitstel mag worden voldaan aan de normen. Er zal ook een nieuwe grenswaarde worden opgenomen voor PM_2.5. Als de nieuwe EU-luchtkwaliteitsrichtlijn van kracht wordt zal de Wet milieubeheer (luchtkwaliteitseisen) worden aangepast om de nieuwe richtlijn te implementeren in de Nederlandse wetgeving.

Stand van zaken implementatie Europese normen in de Nederlandse regelgeving

Op dit moment geldt nog de EU-kaderrichtlijn luchtkwaliteit uit 1996, en de vier dochterrichtlijnen waarin voor 13 verschillende stoffen is de normstelling nader uitgewerkt. In deze dochterrichtlijnen staat per stof het tijdstip waarop nieuwe normen van kracht zijn.

• De eerste dochterrichtlijn uit 1999 gaat over zwaveldioxide (SO₂), stikstofdioxide (NO₂), stikstofoxiden (NO_x), zwevende deeltjes (PM₁₀) en lood (Pb).
• De tweede dochterrichtlijn uit 2000 gaat over koolmonoxide (CO) en benzeen (C₆H₆).
• De derde dochterrichtlijn uit 2002 gaat over ozon (O₃).
• De vierde dochterrichtlijn gaat over arseen (As), cadmium (Cd), kwik (Hg), nikkel (Ni) en polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK).
• Deze normen zijn via de Wet milieubeheer (luchtkwaliteitseisen) geïmplementeerd in de Nederlandse wetgeving.
• Begin 2008 zal de nieuwe EU-luchtkwaliteitsrichtlijn in werking treden. Alle bestaande normen blijven onverminderd van kracht. Maar er mag wel onder voorwaarden, later worden voldaan aan de grenswaarden. Ook zullen nieuwe grenswaarden worden opgenomen voor PM_2.5. Een overzicht daarvan staat in onderstaande tabel. Als de nieuwe EU-luchtkwaliteitsrichtlijn van kracht wordt, zal de Wet milieubeheer (luchtkwaliteitseisen) worden aangepast om de nieuwe richtlijn te implementeren in de Nederlandse wetgeving.

Nieuw is de aanpak voor PM_2.5 om de gemiddelde stadsachtergrondconcentratie te reguleren via de zogenoemde blootstellingsconcentratieverplichting (BCV). De BVC is een grenswaarde waaraan vanaf 2015 moet worden voldaan. Daarnaast wil de EU de gemiddelde stadsachtergrondconcentratie verminderen. Dit gebeurt via de blootstellingsverminderingsdoelstelling (BVD). De BVD heeft de status van een streefwaarde.
Deze aanpak is gericht op het terugdringen van de blootstelling van mensen aan fijn stof in de gehele stedelijke leefomgeving in plaats van het beperken van hoge concentraties alleen langs bijvoorbeeld straten en wegen. In 2013 zal de Europese Commissie de streefwaarden evalueren en mogelijk omzetten in juridisch bindende grenswaarden.