Prioritering maatschappelijke vraagstukken, 2006 - 2010

Tabel: Overzicht rangordening maatschappelijke vraagstukken.

Het complete overzicht rangordening maatschappelijke vraagstukken (download spreadsheet)

Nationale vraagstukken stijgen op de maatschappelijke agenda

De vraagstukken die tussen 2007 en 2010 het sterkst op de maatschappelijke agenda stegen, zijn groei van de Nederlandse economie en het op orde zijn van de overheidsfinanciën, gevolgd door verlaging van werkloosheid in Nederland, een betrouwbare overheid en meer inkomenszekerheid. Deze stijging is ten koste gegaan van onder andere minder honger in de wereld, minder schending van mensenrechten en minder spanningen tussen religies. Ook vraagstukken als ontbossing, luchtvervuiling in Nederland, voorkomen van het broeikaseffect en verkleinen van het gat in de ozonlaag zijn sinds 2007 gedaald op de maatschappelijke agenda.

De Nederlanders zetten in 2010 maatschappelijke vraagstukken die in Nederland spelen, hoger op de agenda dan wereldvraagstukken. Van de in totaal 47 voorgelegde Nederlandse vraagstukken zijn er tussen 2007 en 2010 18 omhoog geschoven en 9 naar beneden. Een kleine helft van de omhoog geschoven vraagstukken hebben betrekking op de toekomst van Nederland. Van de totaal 17 voorgelegde vraagstukken die wereldwijd spelen is 2/3 in belang naar beneden geschoven. De overgrote meerderheid van deze vraagstukken heeft betrekking op de toekomst. Een mogelijke oorzaak van de verschuiving in aandacht van wereldvraagstukken naar vraagstukken die in Nederland spelen, is de wereldwijde economische crisis.

Uit eerdere metingen bleek dat tussen 2003 en eind 2006 milieuonderwerpen daalden op de maatschappelijke agenda (Visser et al., 2007). Dit beeld is in lijn met de geringe aandacht voor milieu tot het laatste kwartaal van 2006. In de periode eind 2006 en begin 2007 steeg het klimaatvraagstuk sterk op de maatschappelijke agenda. In die periode stond de film van Al Gore centraal in de maatschappelijke discussie en was het de warmste winter van de afgelopen 300 jaar. In diezelfde periode stegen ook andere milieugerelateerde vraagstukken op de maatschappelijke agenda, terwijl een aantal economische vraagstukken daalden.

Maatschappelijke agenda en duurzame ontwikkeling

Een betrouwbaar beeld van de maatschappelijke agenda is nodig om duurzame ontwikkeling in kaart te brengen. Duurzaamheid gaat in essentie over de kwaliteit van leven en de mogelijkheden om die kwaliteit in de toekomst te handhaven. Daarmee is duurzame ontwikkeling afhankelijk van de maatschappelijke opvattingen over de kwaliteit van leven. Die opvattingen worden weerspiegeld in de maatschappelijke agenda. Deze is gevuld met maatschappelijke vraagstukken waarvan het de moeite waard wordt gevonden om te worden besproken. De maatschappelijke agenda kan worden vastgesteld door burgers te vragen welke maatschappelijke vraagstukken zij meer of minder belangrijk vinden. (Aalbers et al., 2003)

Het vaststellen van de maatschappelijke agenda

Lijsten met maatschappelijke vraagstukken worden vaker gepresenteerd. Deze zijn doorgaans gebaseerd op onderzoek waarbij de respondent wordt gevraagd spontaan de belangrijkste maatschappelijke vraagstukken te noemen, of op onderzoek waarbij gevraagd wordt een vaste lijst met onderwerpen naar prioriteit te ordenen. Een probleem met het spontaan laten noemen van vraagstukken is dat respondenten vaak niet verder komen dan enkele onderwerpen. Bovendien blijkt het spontaan eerstgenoemde probleem vaak niet het belangrijkste vraagstuk voor de respondent te zijn. Een probleem met een vaste lijst met onderwerpen is dat respondenten niet meer dan ca. 20 onderwerpen kunnen ordenen. Om de volledige maatschappelijke agenda te kunnen dekken moeten de onderwerpen noodgedwongen algemeen worden gehouden. Ook kunnen respondenten algemene onderwerpen anders interpreteren dan dat de onderzoeker heeft bedoeld (Aalbers et al., 2003).

Om de maatschappelijke agenda beter te kunnen registreren, heeft het PBL in samenwerking met Veldkamp een methode ontwikkeld waarmee een betrouwbare prioritering van de maatschappelijke vraagstukken is te maken De kern van de methode is dat aan de respondenten gevraagd wordt een lijst van 10 maatschappelijke vraagstukken te ordenen. Deze 10 vraagstukken worden willekeurig geselecteerd uit een vaste lijst van 64 specifieke vraagstukken. Deze lijst dekt de volledige maatschappelijke agenda. De voorgelegde lijst van 10 vraagstukken verschilt per respondent. Op basis van de ordening van alle respondenten samen kan een betrouwbare rangordening worden gemaakt van de volledige lijst met 64 maatschappelijke vraagstukken. (zie Visser et al., 2010)