Nationaal Landschap Rivierengebied

Kernkwaliteiten Nationaal Landschap Rivierengebied

Dit nationale landschap omvat het noordwestelijke deel van de Betuwe tussen Tiel en Culemborg en het Kromme Rijngebied tussen Wijk bij Duurstede en Driebergen. De indicatoren voor kernkwaliteiten die medesturend zijn voor de gebiedsontwikkeling in het Rivierengebied zijn:

• Historische landschapselementen: Stelsel van rivier-uiterwaard-oeverwal-kom- kwelzone-flank-stuwwal;
• Historische kavelpatronen: landgoederen en perceelsvormen in de Betuwe en Langbroekerwetering;
• Schaalcontrast: Besloten stuwwal, kleinschalige Langbroekerweteringgebied en openheid van de kommen.

Historische landschapselementen

Het nationale landschap Rivierengebied kent verschillende deellandschappen met ieder een eigen ontstaansgeschiedenis, grondgebruik en schaal. De overgangen en samenhangen tussen de deellandschappen stuwwal, flank, kom, oeverwal, uiterwaard en rivier zijn hier goed te zien. De Utrechtse Heuvelrug is geologisch gezien het oudste landschap. De stuwwal zelf, die net ten noorden van het nationale landschap ligt, is in de 19^de eeuw vrijwel geheel bebost. Op de flank van de stuwwal, die uit uitspoelingswaaiers en gordeldekzandruggen is opgebouwd, liggen dorpen en landgoederen. In de jongere riviervlakte van de Rijn zijn hoger gelegen stroomruggen en oeverwallen te onderscheiden van lagere komgebieden. De bebouwing, opgaande begroeiing en boomgaarden in de riviervlakte zijn nog steeds vooral op de hoger gelegen delen te vinden, terwijl de kommen weinig opgaande begroeiing en bebouwing kennen en vooral als grasland in gebruik zijn. Het komgebied van de Langbroekerwetering dat tussen de rivier de Kromme Rijn en de Utrechtse Heuvelrug ligt, kent veel meer bosjes, bomenrijen en houtwallen dan de andere komgebieden. De uiterwaarden liggen langs de rivieren de Linge, Nederrijn en Lek. Hier is veel klei en zand gewonnen. Nu komt er veel open water en natuurgebieden voor.

• Historische landschapselementen Rivierengebied (interactieve kaart)

Historische kavelpatronen

De percelering van het gebied van Langbroekerwetering, de Linge-oeverwal en de komgebieden in de Betuwe en de landgoederen en buitenplaatsen zijn goed bewaard gebleven. Ze geven nog een indruk van de ontginningsgeschiedenis van deze gebieden. In de 12^de eeuw is het gebied van de Langbroekerwetering ontgonnen in de vorm van strokenverkaveling met een vaste kaveldiepte: de zogenoemde cope-ontginning. Deze ontginningsvorm komt alleen voor in gebieden met een hoge verstedelijkingsdruk: het Utrechts-Hollands veengebied en de moerassen rond de mondingen van de Duitse rivieren Weser en Elbe (Vervloet,1998).

In de Betuwe komen nog gebieden met gave regelmatige blokverkavelingen voor. Een specifieke vorm is de kromakker. Een kromakker is een smalle gebogen, door greppels begrensd perceel waarop landbouw heeft plaatsgevonden (en vaak nog steeds plaatsvindt). De vorm hangt waarschijnlijk samen met de manier van ploegen en is verwant aan de bolle akkers. Landgoederen en buitenplaatsen komen vooral voor op de flank van de Utrechtse Heuvelrug (De Stichtse Lustwarande). De buitenplaatsen in het gebied van de Langbroekerwetering zijn veelal ontstaan als middeleeuwse ridderhofsteden. Ook op de oeverwal van de Linge komen enkele buitenplaatsen voor.

• Historische kavelpatronen Rivierengebied (interactieve kaart)

Schaalcontrast

De schaal van het nationale landschap wordt kenmerkt door grote contrasten. Het grote aaneengesloten boscomplex van de Utrechtse Heuvelrug is besloten. De oeverwallen en het gebied van de Langbroekerwetering zijn (vrij) kleinschalig. In het laatste gebied bepaalt de afwisseling van smalle stroken grasland, bos, griend en laanbeplanting het kleinschalige karakter. Op de oeverwallen is het de afwisseling van bebouwing, erfbeplanting en (hoogstam)boomgaarden. De kommen in de Betuwe, de uiterwaarden van de Lek en het komgebied ten westen van de Kromme Rijn zijn open. De kommen van het Ommerense Veld, het Broek en het Rijswijkse Veld in de Betuwe zijn zeer open en door de Provincie Gelderland in het Streekplan aangeduid als waardevolle open gebieden. Daarnaast heeft de Provincie Gelderland ook enkele oude bouwlanden langs de Linge als waardevol open gebied aangeduid. Deze gebieden hebben weinig bebouwing, maar zijn niet erg open met name omdat er veel boomgaarden voorkomen.

• Schaalcontrast Rivierengebied (interactieve kaart)