Trend fauna in natuurgebieden op land provincies, 1990-2015

Voorkomen van kenmerkende diersoorten vertoont sinds 2003 een licht herstel

Deze indicator laat zien of de gemiddelde trend in populatieomvang van kenmerkende diersoorten van terrestrische natuurgebieden daalt, stabiel is of stijgt (detailinformatie beschikbaar via tabblad 'download' onder de figuur). Daarbij beschrijft de indicator trends in de gezamenlijke natuurgebieden en de trends van fauna in heide, bos en open duin afzonderlijk. De resultaten worden zowel voor heel Nederland als per provincie gepresenteerd. Omdat het aantal diersoorten waarvoor betrouwbare trends bepaald kon worden verschilt per provincie, is bekeken wat de trend is van diersoorten in een bepaalde provincie en wat de trend is van diezelfde set soorten in geheel Nederland. Deze indicator is een van de belangrijke indicatoren die gebruikt kan worden om te onderzoeken of de algemene biodiversiteitsdoelstelling van behoud van soorten in Nederland dichterbij komt.
De populatieomvang van kenmerkende soorten zoogdieren, broedvogels, reptielen en dagvlinders van terrestrische natuurgebieden is sinds 1990 landelijk gemiddeld afgenomen. Tussen 2003 en 2015 stijgt de gemiddelde populatieomvang in Nederland weer. Van de beschouwde 84 soorten gaan er sinds 1990 32 vooruit en 37 achteruit. In de periode 2003-2015 zijn er 35 kenmerkende diersoorten vooruitgegaan en 18 achteruit gegaan (zie ook Fauna van natuurgebieden op land, 1990-2021). In de meeste provincies is de gemiddelde populatieomvang over de afgelopen 25 jaar gedaald. Alleen in Drenthe en Utrecht is een stijging te zien, en in Drenthe is de lange termijn trend positiever dan landelijk. De recente trend (2003-2015) is positiever dan over de gehele periode (1990-2015). Dit geldt landelijk en in de meeste provincies.

Grote verschillen in ontwikkelingen per type natuur

Trends van kenmerkende soorten zijn ook afzonderlijk berekend van bos (tweede tabblad), heide (derde tabblad) en open duin (vierde tabblad).
Kenmerkende soorten van bossen in Nederland als totaal namen de afgelopen 25 jaar toe (zie ook Fauna van bos, 1990-2021), een beeld dat we ook terugzien in de provincies. Verschillen tussen het landelijk beeld en het provinciale beeld zijn beperkt. In Gelderland is landelijk de trend stabiel, terwijl de trend in Gelderland afneemt. In de recente periode (2003-2015) zien we toenames en stabiele trends in kenmerkende soorten van bos. Ook voor deze periode geldt dat de trends in de provincies overeen komen met de nationale trends.
Anders dan in bos, is in heide landelijk sprake van een afname, die in de recente periode ombuigt tot een toename (zie ook Fauna van de heide, 1990-2021). De afname in de afgelopen 25 jaar zien we in de meeste provincies met heide terug. Alleen in Utrecht en Fryslân zijn de trends stabiel, waarbij Fryslân de trend stabiel is, terwijl dezelfde soorten landelijk afnemen.
In Nederlandse open duin is landelijk sprake van een matige afname in het voorkomen van kenmerkende diersoorten, die in de recente periode ombuigt tot een stabiele trend (zie ook Fauna van de duinen, 1990-2021). In de meeste provincies met open duin zijn afnames over de periode 1990-2015 te zien die recent zijn gestabiliseerd. Alleen soorten van open duin in Zuid-Holland laten recent een afname in populatieomvang zien, terwijl dezelfde soorten landelijk een stabiele trend vertonen.

Factoren die ontwikkelingen bepalen

Bovenstaande beeld over 1990-2015, van een afname in open natuurgebieden (open duin en heide) versus toename in bossen kan worden verklaard doordat soorten van open natuurgebieden last hebben van het dichtgroeien met grassen en struiken. Soorten gebonden aan jonge successiestadia of heel open gebied, zoals tapuit, verliezen daardoor leefgebied. Dit proces wordt versneld door een te hoge stikstofdepositie, verdroging (zie xx en verminderde dynamiek. Klimaatverandering, actief natuurherstel en natuurontwikkeling zijn waarschijnlijk oorzaken waarom sommige kenmerkende soorten een toename laten zien.

Meetgegevens van voorkomen van diersoorten bieden hoge frequente informatie over ontwikkelingen op provinciaal niveau

Bij het interpreteren van resultaten van de toegepaste indicator is het van belang een aantal zaken te realiseren. Deze indicator heeft als startjaar het jaar 1990, het jaar waarin veel ecologische meetnetten zijn gestart. Andere indicatoren geven aan dat er halverwege vorige eeuw door grootschalige ontwatering en ruilverkaveling al veel soorten sterk zijn achteruitgegaan (zie Rode Lijst Indicator, 1995-2022; Natuurwaarde landelijk). Voorts bevat de hier gepresenteerde indicator momenteel alleen gegevens van diersoorten. Planten ontbreken. Veranderingen die primair op planten inwerken zoals verandering in milieucondities zouden hierdoor minder snel opgepikt kunnen worden. Ten slotte is bij de interpretatie van de resultaten nodig te beseffen dat de indicator uitspraken doet over een deel van ecosysteemtypen van de Nederlandse landnatuur. Hier betreft het open duin, heide en bos. Met voldoende betrouwbare gegevens (op provinciaal niveau) zouden ook uitsneden voor andere ecosysteemtypen kunnen worden toegevoegd (open grasland, moeras, zoet water, zout water, agrarisch gebied, stad enz.).

Informatie over de trendontwikkeling van natuurgebieden kan helpen om inzicht te geven of het landelijke doel van behoud van biodiversiteit dichterbij komt. Natuurgebieden vormen voor veel soorten het belangrijkste leefgebied. Behoud van natuurwaarden in deze gebieden is daarom essentieel voor behoud van biodiversiteit. Andere indicatoren zijn nodig om een compleet beeld te geven of provincies gezamenlijk gestelde doelen qua ecosysteemkwaliteit dichterbij brengen (zie Set van beleidsrelevante natuurindicatoren).