Nationaal Landschap Zuidwest Fryslân

Kernkwaliteiten

Zuidwest Fryslân kent verschillende contrasterende landschappen: het vlakke kleigebied met terpen in het noorden, het zeer open veenweidegebied rond de Friese meren, de deels beboste stuwwal van Gaasterland en de IJsselmeerkust.
De indicatoren voor kernkwaliteiten die medesturend zijn voor de gebiedsontwikkeling in Zuidwest Fryslân zijn:

• Historische landschapselementen: reliëf in de vorm van stuwwallen, klifkusten, hemdijken en terpen en de middeleeuwse verkavelingspatronen, waterlopen en meren.
• Schaalcontrast van zeer open naar besloten.

Historische landschapselementen

De ontstaansgeschiedenis van de verschillende landschappen valt af te lezen aan kenmerkende historische landschapselementen: stuwwallen, klifkusten, terpen, hemdijken, verkavelingspatronen, meren en historische waterlopen. De stuwwal van Gaasterland bestaat uit een aaneenschakeling van keileemruggen (St Nicolaasga, Tjerkgaast, Gaasterland, Warns, Roode Klif en Koudum), die 150.000 jaar geleden zijn opgestuwd door het landijs. Waar deze stuwwallen deels zijn weggeslagen door het water van de voormalige Zuiderzee zijn, voor Nederland unieke, klifkusten ontstaan. In het kleigebied, de Greidhoek, liggen oude woonplaatsen op terpen. De bedijking van dit voormalige kweldergebied vond in stappen plaats rond de voormalige Middelzee. De functie van de dijken, die hemdijken worden genoemd, veranderde in de loop der tijd omdat de hoogteligging van gebieden ten opzichte van elkaar wijzigde door inklinking en opslibbing.

De middeleeuwse verkaveling in het lage deel van Zuidwest Fryslân is grotendeels nog intact. Zeer onregelmatige blokverkaveling komt veelal voor in de oudst bewoonde delen van de kleigebieden, zoals de Greidhoek. Veel van deze kavelgrenzen zijn restanten van oude geulen en prielen uit de tijd dat de kwelder nog onbedijkt was. Ook in het veengebied komt een blokverkaveling voor. Dit in tegenstelling tot het overgrote deel van het Hollandse veenweidegebied met strokenverkaveling. Ook deze laatste verkavelingsvorm komt in Zuidwest Fryslân voor, namelijk in het veengebied rond de grote meren.

Eventuele toekomstige veranderingen kunnen optreden door perceelsvergroting, grondverzet, egalisatie of bebouwing.

• Historische landschapselementen Zuidwest Fryslân (interactieve kaart)

Schaalcontrast

De beslotenheid van de bossen op de stuwwallen contrasteert sterk met de extreme mate van openheid van het Lage Midden en de Friese meren. In het klei- en veengebied beperkt de opgaande beplanting zich tot erven en dorpen. In dit nationale landschap komen de minste lijnvormige beplantingen voor van alle nationale landschappen, namelijk gemiddeld 5 m/ha. Ook zijn er weinig bossen, bosjes en bebouwing. Nog geen drie procent van het gebied wordt ingenomen door opgaande begroeiing. Er is minder dan één procent bebouwing. Ruim 35.000 hectare is als zeer open gebied te beschouwen Mogelijke toekomstige veranderingen in openheid als gevolg van aanleg of kappen van beplantingen of verstedelijking zullen worden gesignaleerd aan de hand van veranderingen in de topografische kaart en luchtfoto's.

• Schaalcontrast Zuidwest Fryslân (interactieve kaart)