Nationaal Landschap Noardlike Fryske Wâlden
U bekijkt op dit moment een afgesloten indicator. Deze indicator wordt niet meer bijgewerkt. De reden hiervoor staat hieronder vermeld. De archiefversies van deze indicator (indien aanwezig) zijn nog wel beschikbaar.
Deze indicator is afgesloten omdat sinds 2012 het rijksbeleid voor nationale landschappen is beëindigd.
Actuele informatie over nationale landschappen kunt u vinden bij indicator
In het meest kleinschalige landschap van Nederland worden lange smalle percelen begrensd door dijkwallen en elzensingels. Daartussen liggen verspreid drinkpoelen voor het vee, vaak in laagtes die in de ijstijd zijn ontstaan.
Kernkwaliteiten
Tussen Drachten en Dokkum ligt het meest kleinschalige landschap van Nederland, de Noardlike Fryske Wâlden (Noordelijke Friese Wouden). De vele smalle, langgerekte kavels zijn ontstaan in de Middeleeuwen bij de ontginning van een voormalig veengebied. De begroeide kavelgrenzen zijn goed bewaard gebleven. De indicatoren voor kernkwaliteiten die medesturend zijn voor de ruimtelijke ontwikkeling in de Noardlike Fryske Wâlden zijn:
- Historische landschapselementen: Reliëf in de vorm van dobben en pingoruïnes en de opstrekkende strokenverkaveling;
- Kleinschalig, groen karakter door de aanwezigheid van hegedijken, elzensingels en bomenrijen.
Historische landschapselementen
Het gebied ligt aan de noordflank van het Drents plateau dat ruim duizend jaar geleden bedekt was met een uitgestrekt veenmoeras. De ontstaansgeschiedenis van de Noardlike Fryske Wâlden valt onder meer af lezen van pingoruïnes en verschillende verkavelingsvormen. Uit het voorkomen van vele pingo's valt af te leiden dat dit plateau door processen in de ijstijden is gevormd. Een pingo is een (waterhoudende) ondiepe kom omgeven door een ringwal. Dit zeldzame aardkundige verschijnsel is ontstaan doordat een ijslens in een bevroren ondergrond (permafrost) de bodem plaatselijk heeft opengeperst. In het nationale landschap komen 340 komvormige laagten voor die hier dobben worden genoemd. Sommige daarvan hebben (nog) een ringwal. In hoeverre deze dobben als pingoruïnes zijn te beschouwen is onbekend. Sommige laagten zijn ook uitgegraven om het vee te kunnen drenken.
In het gebied komen verschillende verkavelingspatronen voor, die goed te herkennen zijn aan de lijnvormige beplantingen op het overgrote deel van de kavelgrenzen. Vanaf de 11de eeuw zijn de Noardlike Fryske Wâlden vanuit de hogere gelegen delen van het Drents Plateau ontgonnen. Evenals in het veenweidegebied is dit in de vorm van lange opstrekkende kavels gebeurd. Wel is hier het veenpakket vrijwel overal reeds lang geleden verdwenen, omdat het gebied werd ontwaterd. Deze smalle, langgerekte kavels uit de Middeleeuwen met een gevarieerde lengte-breedteverhouding van gemiddelde 4 à 5 : 1 zijn hier nog goed bewaard gebleven.
Kleinschaligheid
De kavelgrenzen worden gevormd door houtwallen, hier hegedijken genoemd, elzensingels en bomenrijen. Samen vormen ze nog steeds een dicht netwerk, dat nergens in Nederland nog zo gaaf is behouden. In 2006 was in totaal 2 209 km lijnvormige beplanting (87 m/ha) en 868 ha bosjes en houtwallen aanwezig. Bovendien kent het nationale landschap vrij veel verspreide bebouwing: 2% van het oppervlak is bebouwd. Hierdoor is het overgrote deel van het gebied met uitzondering van de beide meren (Bergummermeer, De Leien) als een kleinschalig gebied te beschouwen (72% van de totale oppervlakte).
| Kengetallen schaal en groen karakter Nationaal Landschap Noardlike Fryske Wâlden (peiljaar 2006) | ||||
| Oppervlakte | ||||
| Totaal (ha) | Totaal (%) | |||
| Nationaal Landschap Noardlike Fryske Wâlden | 25 393 | |||
| w.v. | (Vrij) kleinschalig gebied | 18 264 | 71,9 | |
| Bebouwing* | 496 | 2,0 | ||
| Groen karakter | 2 082 | 8,2 | ||
| w.v.. | lijnvormige beplanting | 2 209 422 m | 87,0 m/ha | |
| opgaande begroeiing | 869 | 3,4 | ||
| boomgaarden | 7 | 0,0 | ||
| boomkwekerijen | 102 | 0,4 | ||
| *Uitsluitend gebouwen en huizen uit de TOP10 exclusief erven, tuinen, paden, wegen die binnen de bebouwde kom voorkomen | ||||
Bronnen
- Boer, J.J. de (2004). Veldgids landschapselementen Noardlike Fryske Wâlden. Landschapsbeheer Friesland en Fryske Akademy Ljouwert. dr. Botkerige nûmer26. Akademy-nûmer 967. ISBN: 90 8078 0316.
- Ministeries van VROM, LNV, VenW en EZ (2006). Nota Ruimte: Ruimte voor Ontwikkeling. Deel 4: tekst na parlementaire instemming. Ministerie VROM, Den Haag.
- Provincie Fryslan (2006). Uitvoeringsprogramma Nationaal Landschap Noordelijke Wouden.
- Provincie Fryslan (2006). Streekplan Fryslan 2007
Relevante informatie
- Noardlike Fryske Wâlden
- Bekijk Nederland opnieuw: Nationale Landschappen
Technische toelichting
- Naam van het gegeven
- Kernkwaliteiten van het Nationaal Landschap Noardlike Fryske Wâlden
- Omschrijving
- De indicatoren van kernkwaliteiten zijn:
1. Historische landschapselementen: Reliëf in de vorm van dobben en pingoruïnes en de opstrekkende strokenverkaveling;
2. Kleinschalig, groen karakter door de aanwezigheid van hegedijken, elzensingels en bomenrijen. - Verantwoordelijk instituut
- Planbureau voor de Leefomgeving, Alterra - Wageningen UR
- Berekeningswijze
- 1. De gebieden met gave verkavelingspatronen en de historische kavelgrenzen zijn afgeleid uit een vergelijking van GIS-bestanden van de provincie Friesland, de TOP10 en de topografische kaart uit het begin van de twintigste eeuw (Bonnebladen). In gebieden met gave strokenverkaveling zijn alle huidige kavelgrenzen als historisch verondersteld omdat de geometrische nauwkeurigheid van de Bonnebladen zodanig is dat een dergelijke vergelijking niet mogelijk is. GIS-bestanden over historische landschapselementen van Alterra, RACM (Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten) en de Provincie Friesland zijn aangevuld, geactualiseerd en omgezet naar polygonen op schaal 1:10.000 op basis van TOP10, luchtfoto's 2006, en AHN (Actueel Hoogtebestand Nederland).
2: Gegevens over bebouwing en opgaande begroeiing uit de TOP10 zijn geactualiseerd aan de hand van luchtfoto's 2006. Schaalklassen zijn berekend met behulp van het model KELK (Roos-Klein Lankhorst et al., 2004). - Basistabel
- Zie berekeningswijze
- Geografische verdeling
- Nationaal Landschap
- Andere variabelen
- Zie berekeningswijze
- Verschijningsfrequentie
- Wanneer relevant.
- Achtergrondliteratuur
- Roos-Klein Lankhorst, J., S. de Vies, J. van Lith-Kranendonk, H. Dijkstra & J.M.J. Farjon. 2004. Modellen voor de graadmeters landschap, beleving en recreatie: Kennismodel Effecten Landschap Kwaliteit KELK, Monitoring Schaal , BelevingsGIS. Planbureaurapporten 20. Natuurplanbureau, Vestiging Wageningen.
- Opmerking
- Nulmeting
- Betrouwbaarheidscodering
- Integrale waarneming.
Archief van deze indicator
Referentie van deze webpagina
CLO (2009). Nationaal Landschap Noardlike Fryske Wâlden (indicator 1496, versie 01, ), www.clo.nl. Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), Den Haag; PBL Planbureau voor de Leefomgeving, Den Haag; RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven; en Wageningen University and Research, Wageningen.