Zalm en zeeforel in Rijn en Maas

U bekijkt op dit moment een afgesloten indicator. Deze indicator wordt niet meer bijgewerkt. De reden hiervoor staat hieronder vermeld. De archiefversies van deze indicator (indien aanwezig) zijn nog wel beschikbaar.

Deze indicator is afgesloten. Informatie over de zalm is te vinden in de volgende indicator:

De zalm is halverwege de 20e eeuw uit Nederland verdwenen. Door verbetering van de waterkwaliteit van de grote rivieren is de zalm echter weer teruggekomen en de laatste tijd toegenomen. Bij de zeeforel is nog geen sprake van een duidelijk herstel.

Vangst zalm tot 1957

Ooit trok de zalm in grote aantallen door Rijn en Maas op weg naar de paaiplaatsen in de boven- en middenloop van de rivieren. Tot in de jaren vijftig van de vorige eeuw bestond er commerciële visserij op zalm in de grote rivieren. De vangsten liepen echter sterk terug (zie linker figuur). Vanaf 1957 werd de zalm in Nederland als uitgestorven beschouwd. De voornaamste oorzaken hiervan waren waterverontreiniging en het onbereikbaar worden van de paaiplaatsen door barrières in de rivieren, met name dammen, stuwen, sluizen en waterkrachtcentrales. Voor de zalm is aangetoond dat barrières als watermolens historisch over een veel langere tijdsspanne voor een afname hebben gezorgd (Lenders et al., 2016). Daarnaast speelden ook overbevissing en het verdwijnen van geschikte paaiplaatsen door het opbaggeren van zand en grind een rol.

Populatie zalm vanaf 1994

De zalmvangsten in de grote rivieren zijn vanaf 1994 weer toegenomen (zie rechter figuur). Dit komt door de verbetering van de waterkwaliteit, de aanleg van vispassages en diverse natuurontwikkelingsprojecten langs de rivieren. Bij natuurontwikkelingsprojecten is de vorming van nevengeulen van belang omdat deze door hun geringere stroomsnelheid beschutting bieden tijdens de zalmtrek.
Bij de vangsten gaat het vermoedelijk vrijwel uitsluitend om vissen die bovenstrooms zijn uitgezet als jonge vis in Duitse zijrivieren en in de Ardennen en die nu van zee terugkeren naar de Rijn. Ze planten zich waarschijnlijk nog niet voort. De volwassen stroomopwaarts zwemmende zalmen worden in Nederland voornamelijk in de Rijntakken gevonden en in veel mindere mate in de Maas. Eind 2002 werden volwassen zalmen aangetroffen in de Maas in België.

Vangst en populatie zeeforel

Uit de veilingaanvoer van zeeforel blijkt dat de jaarvangsten van zeeforel sterk schommelen (De Groot, 1990; Bij de Vaate et al., 2001), maar dat in de periode 1886-1986 geen achteruitgang te constateren valt. In tegenstelling tot de zalm is de forel altijd in de Nederlandse kust- en binnenwateren aanwezig geweest. Het voorkomen van zeeforel kan echter ook berusten op uitgezette beekforellen die trekgedrag gaan vertonen. De beekforel is de niet-trekkende vorm van de zeeforel.
Maatregelen die genomen zijn ten behoeve van de herintroductie van de zalm zijn eveneens bevorderlijk voor de stand van de zeeforel in Rijn en Maas. De ontwikkelingen vanaf 1994 vertonen eveneens sterke schommelingen, maar laten geen toename zien van de populatie van de zeeforel.

Rode lijst vissen

De beekforel staat als uitgestorven soort op de Rode lijst vissen. De zalm en de zeeforel staan niet vermeld op de huidige Rode lijst vissen, maar wel op de vorige Rode lijst uit 1998 (De Nie et al., 1998). De zalm valt in dit voorstel in de categorie 'verdwenen in het wild' en de zeeforel in de categorie 'kwetsbaar'.

Bronnen

  • Departement van Economische Zaken (1932-1940). Jaarcijfers over de visscherij gedurende het jaar 1932 (etc.) Departement van Economische Zaken. Afdeeling Visscherijen. Directie Visscherijen. 's-Gravenhage.
  • Departement van Landbouw, Nijverheid en Handel (1921-1938). Verslag over de visscherij gedurende het jaar 1921 (etc.) Departement van Landbouw, Nijverheid en Handel. Afdeeling Visscherijen. Directie Visscherijen. 's-Gravenhage.
  • Groot, S.J. de (1990) Herstel van riviertrekvissen in de Rijn een realiteit? 2. De Forel (Salmo trutta trutta). De Levende Natuur.
  • Lenders, J. R., T. P. M. Chamuleau, A. J. Hendriks, R. C. G. M. Lauwerier,R. S. E. W. Leuven & W. C. E. P. 2016. Historical rise of waterpower initiated the collapse of salmon stocks. Verbe Scientific Reports 6:29269 DOI: 10.1038/srep29269
  • Nie, H.W. de, en G. van Ommering (1998). Bedreigde en kwetsbare zoetwatervissen in Nederland. Toelichting op de Rode Lijst. IKC Natuurbeheer. Wageningen.
  • Vaate, A. bij de en A.W. Breukelaar (2001) De migratie van zeeforel in Nederland. RIZA rapport nr. 2001.046.
  • Visscherijinspectie (1911-1920). Jaarverslag der Visscherijinspectie. IV. Verslag betreffende den staat der binnenvisscherij. Mededeelingen en Verslagen van de Visscherijinspectie. 's-Gravenhage.
  • Winter, H.V., N.S.H. Tien en J.A.M. Wiegerinck (2003). Jaarrapportage Passieve Vismonitoring Zoete Rijkswateren: Samenstelling van de visstand op basis van vangsten met fuiken en zalmsteken in 2003. RIVO rapport, IJmuiden.
  • Wiegerinck, J.A.M., I.J. de Boois, O.A. van Keeken & H.J. Westerink (2007. Jaarrapportage Passieve Vismonitoring Zoete Rijkswateren: fuik- en zalmsteekregistraties in 2006 Wageningen, Imares.
  • Wiegerinck, J.A.M., I.J. de Boois, O.A. van Keeken & H.J. Westerink (2008). Jaarrapportage Passieve Vismonitoring Zoete Rijkswateren: fuik- en zalmsteekregistraties in 2007. Wageningen, Imares.
  • Wiegerinck, J.A.M., I.J. de Boois, O.A. van Keeken & H.J. Westerink (2009). Jaarrapportage Passieve Vismonitoring Zoete Rijkswateren: fuik- en zalmsteekregistraties in 2008. Wageningen, Imares.

Technische toelichting

Naam van het gegeven
Zalm en zeeforel in Rijn en Maas
Omschrijving
Ontwikkeling populatie zalm en zeeforel in Rijn en Maas
Verantwoordelijk instituut
Centraal Bureau voor de Statistiek
Berekeningswijze
De historische gegevens over aanvoer van zalm betreffen de aantallen op veilingen aangevoerde zalmen. De gegevens zijn afkomstig uit het RIVO-archief en uit diverse visserijstatistieken. De recente gegevens over zalm en forel zijn afkomstig uit RIVO-rapporten en hebben betrekking op vier locaties verspreid over de Maas en Rijntakken, waar een aantal beroepsvissers de vangsten registreert in negen 'zalmsteken' gedurende twee perioden van zes weken. Zalmsteken zijn speciale grofmazige fuiken zoals die vroeger voor de riviervisserij werden gebruikt. De zalmen en zeeforellen worden na meting weer teruggezet om hun trektocht voort te zetten. De meer dan 800 zalmen die vanaf 1994 zijn gevangen vormen maar een fractie van het totale aantal dieren dat de rivieren is opgetrokken. Na 2008 zijn geen systematisch verzamelde data voorhanden (monitoring van zalm en forel is geen onderdeel van het Netwerk Ecologische Monitoring), mede ook door het wegvallen van de passieve monitoring (fuiken) door een vangstverbod van aal sinds 2011.
Basistabel
Zie tabbladen figuurdata onder download figuurdata
Geografische verdeling
Rijn en Maas
Verschijningsfrequentie
jaarlijks
Achtergrondliteratuur
Wiegerinck, J.A.M., I.J. de Boois, O.A. van Keeken & H.J. Westerink (2009). Jaarrapportage Passieve Vismonitoring Zoete Rijkswateren: fuik- en zalmsteekregistraties in 2008. Wageningen, Imares.
Betrouwbaarheidscodering
Schatting, gebaseerd op een aantal metingen, expert judgement, een aantal relevante feiten of gepubliceerde bronnen terzake.

Archief van deze indicator

Actuele versie
versie‎
06
Bekijk meer Bekijk minder
versie‎
05
versie‎
04
versie‎
03
versie‎
02

Referentie van deze webpagina

CBS, PBL, RIVM, WUR (2024). Zalm en zeeforel in Rijn en Maas (indicator 1225, versie 06,

) www.clo.nl. Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), Den Haag; PBL Planbureau voor de Leefomgeving, Den Haag; RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven; en Wageningen University and Research, Wageningen.