Bescherming natuurgebieden

Vormen van gebiedsbescherming

Deze indicator legt de verschillende vormen van bescherming van natuurgebieden uit. Gebieden kunnen op drie manieren worden aangewezen als beschermd natuurgebied: (1) als onderdeel van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS), (2) als speciale beschermingszone onder de Habitat- of Vogelrichtlijn of (3) als beschermd natuurmonument onder de Natuurbeschermingswet. In de praktijk is er overlap tussen deze aanwijzingen. Zo is ongeveer 40 procent van de EHS op het land ook beschermd op grond van de Habitatrichtlijn. De drie vormen van bescherming verschillen zowel in de aanwijzing van gebieden en rechtsgevolgen als in de bescherming tegen ingrepen.Daarnaast kunnen provincies of gemeenten natuurgebieden beschermen in streekplannen en bestemmingsplannen op grond van de Wet op de Ruimtelijke Ordening (WRO).

Aanwijzing van gebieden en rechtsgevolgen

De EHS moet leiden tot een samenhangend netwerk van kwalitatief hoogwaardige natuurgebieden. Aanwijzing vindt plaats door provincies, binnen de doelen van het rijksbeleid. De EHS-gebieden worden beschermd op basis van de planologische kernbeslissing van het Structuurschema Groene Ruimte (SGR) en de doorwerking daarvan in provinciale streekplannen en gemeentelijke bestemmingsplannen.Aanwijzing van Vogel- en Habitatrichtlijngebieden moet leiden tot een Europees netwerk van natuurgebieden binnen de Europese Unie (Natura 2000). Deze richtlijnen beogen de biologische diversiteit op het grondgebied van de Europese Unie te waarborgen. Aanwijzing vindt plaats door de lidstaten (het rijk) volgens criteria van de Europese Unie. De Natura 2000-gebieden worden wettelijk beschermd op het niveau van de Europese Unie.Het doel van natuurmonumenten is gebieden met een natuurwetenschappelijke of landschappelijke betekenis te vrijwaren tegen ingrepen. Aanwijzing vindt plaats door het rijk en de bescherming is geregeld in de Natuurbeschermingswet.

Bescherming tegen ingrepen

Bij geplande ingrepen in beschermde natuurgebieden moet het belang van de natuurbescherming worden afgewogen tegen andere belangen, indien de voorgenomen ingreep negatief uitwerkt op de aanwezige waarden. De kern van de afweging vormt bij alle drie de beschermingsvormen het 'nee, tenzij' principe. Dit wil zeggen dat schadelijke ingrepen niet zijn toegestaan, tenzij er andere belangen zijn die de ingreep rechtvaardigen. Ook zijn compenserende maatregelen bij alle drie de vormen van bescherming voorgeschreven. De afweging van de belangen verschilt echter tussen de drie beschermingsvormen. Bij de EHS en Natura 2000-gebieden moet er een 'nut en noodzaak' discussie en alternatievenonderzoek plaatsvinden en dat hoeft niet bij natuurmonumenten. Verder wordt voor de EHS een integrale gebiedsbescherming nagestreefd, terwijl de bescherming van Natura 2000-gebieden en Natuurmonumenten gericht is op specifieke natuurwaarden. Bij Natura 2000-gebieden gaat het daarbij om de leefgebieden van specifieke dier- en plantensoorten op grond waarvan de gebieden zijn aangewezen.