Slakken en andere weekdieren van de Habitatrichtlijn, 2004-2023

Habitatrichtlijn

De Habitatrichtlijn van de Europese Unie is bedoeld om de biodiversiteit in stand te houden door de wilde flora en fauna en hun habitats te beschermen. Daartoe moeten de lidstaten speciale beschermingsgebieden (Habitatrichtlijngebieden) inrichten en bepaalde planten- en diersoorten en habitats beschermen. De lidstaten rapporteren elke zes jaar hoe de soorten en habitats er voor staan door na te gaan in hoeverre deze een gunstige staat van instandhouding hebben bereikt. De Europees beschermde soorten staan in bijlage II, IV en V van de Habitatrichtlijn.

Er staan vijf Nederlandse weekdiersoorten op de Habitatrichtlijn: vier slakkensoorten en één zoetwatermosselsoort.

• Habitatrichtlijnsoorten

Nauwe korfslak

De nauwe korfslak staat vermeld op bijlage II van de Habitatrichtlijn. De soort komt in Nederland voor in de kustduinen van Bergen aan Zee in Noord-Holland  t/m het zuidelijkst deel Zeeland en in duinen en kwelders in het oostelijke waddengebied. Daarbuiten is de soort alleen bekend van enkele plaatsen in Zuid-Limburg en in rivierduinen bij Nijmegen. De soort is echter recent uit deze marginale leefgebieden verdwenen. 

De huidige Nederlandse populatie, die vrijwel volledig binnen Natura2000-gebieden voorkomt, is significant sterk in aantallen én areaal afgenomen ten opzichte van de jaren 2004 t/m 2009. De voornaamste oorzaak is het grootschalig herstellen van het habitattype Grijze duinen door afplaggen met als vervolgbeheer begrazing. Vooral begrazing heeft voor grote veranderingen gezorgd in de samenstelling en structuur van de vegetaties en de bodem. In veel gebieden leidde dit tot het ongeschikt raken van de (micro)habitats die voor de Nauwe korfslak cruciaal zijn. Daarnaast is belangrijk biotoop met hoge dichtheden van de soort verloren gegaan door verwijdering van populierachtigen, die voor een permanente kalktoevoer naar de strooisellaag zorgden. 

Platte schijfhoren

De platte schijfhoren staat vermeld op bijlage II en IV van de Habitatrichtlijn. Deze soort leeft in Nederland bij voorkeur in voedselrijk, stilstaand water van onbeschaduwde ondiepe sloten en in plassen en meren met een uitbundige en gevarieerde onderwatervegetatie. De wateren waar de soort voorkomt liggen vooral in veenweidegebieden. De soort wordt regelmatig op plaatsen aangetroffen met kalkrijke kwel. Andere biotopen zijn voedselrijke duin- en laagveenplassen en het overstromingsgebied van de grote rivieren. Ten opzichte van de jaren 2002 t/m 2011 is de soort landelijk significant in areaal afgenomen. Wanneer sloten en andere wateren door eutrofiëring té voedselrijk worden, groeien deze dicht met kroos en kroosvaren. De onderwatervegetatie sterft vervolgens af, waarmee geschikte leefomstandigheden voor de platte schijfhoren verdwijnen. Andere oorzaken van habitatverlies voor deze soort zijn baggeren en dempen van sloten, chemische verontreinigingen, en uitbreiding van bebouwing in van oorsprong agrarisch gebied.

Zegge-korfslak

De zegge-korfslak staat vermeld op bijlage II van de Habitatrichtlijn. In West- en Noordoost-Nederland wordt de soort vooral aangetroffen in onbeschaduwde oevervegetaties van meren en plassen en in verbindingswateren in laagveengebieden, maar ook in oevervegetaties van riviertjes en oude boezems op zowel klei- als veengronden. De soort wordt vooral aangetroffen in ongestoorde oever- en verlandingsvegetaties gedomineerd door grote zeggen. In Limburg en Twente leeft de soort vooral in bron- en moerasbossen in beekdalen onder invloed van kalkrijke kwel. Hier leven de dieren vooral in elzenbroekbos met een ondergroei van grote zeggen. Ten opzichte van de jaren 2002 t/m 2011 is het landelijke areaal beperkt afgenomen. Lokaal zijn wel sterkere afnames vastgesteld als gevolg van verdroging en verruiging van bronbossen, herinrichtingen of ongunstig beheer van oevers zoals klepelen.

Wijngaardslak

De wijngaardslak staat vermeld op bijlage V van de Habitatrichtlijn. De wijngaardslak leeft in tal van biotopen waarin kalk en enige beschutting beschikbaar is. Tot voor kort werd alleen Zuid-Limburg gezien als natuurlijk leefgebied, maar nu wordt een aantal plekken, waar de soort meer als 100 jaar voorkomt, in de kustduinen, binnenduinen en landgoederen ook als natuurlijk leefgebied beschouwd. De trend van deze soort is (nog) niet te bepalen, maar omdat de aanwezigheid van de wijngaardslak op steeds meer plaatsen wordt gemeld, waarvan deze soort voorheen niet bekend was, is het aannemelijk dat de populatie van de wijngaardslak eerder vooruit dan achteruit gaat. Deze toename is ten minste voor een groot deel het gevolg van natuurlijke verspreiding. 

Bataafse stroommossel

De Bataafse stroommossel, een tweekleppig weekdier, staat vermeld op bijlage II en IV van de Habitatrichtlijn. In ons land is de soort sinds 1968 niet meer levend waargenomen. Hoogstwaarschijnlijk is dit het gevolg van de waterverontreiniging van de rivieren in de zestiger jaren van de vorige eeuw. Door sterke verbetering van de waterkwaliteit in de rivieren en het voorzichtige herstel van enkele populaties in omringende landen, is te verwachten dat deze soort op den duur ook in Nederland weer zal kunnen terugkeren. Er wordt gewerkt aan herintroductie van de soort.