Ammoniak in lucht, 2005-2024

Metingen van ammoniakconcentraties in de lucht

Het RIVM meet de concentratie van ammoniak in de lucht in het Meetnet Ammoniak in Natuurgebieden (MAN) met simpele apparatuur: passieve samplers. Deze passieve samplers worden ook wel Gradko meetbuisjes genoemd. De meetbuisjes meten de gemiddelde ammoniakconcentratie in de lucht over een hele maand. In het MAN meet het RIVM op meer dan 300 meetpunten in ruim 80 Natura 2000-gebieden. Sinds 2021 meet het RIVM ook op 18 andere plekken. Deze 18 overige meetpunten hebben tot doel om de concentraties buiten de natuurgebieden beter in beeld te krijgen. Daarnaast meet het RIVM op 8 meetstations van het landelijk meetnet luchtkwaliteit (LML) elk uur met geavanceerde apparatuur (miniDOAS) de ammoniakconcentratie in de lucht. Op deze meetstations wordt ook de gemiddelde ammoniakconcentratie over de hele maand gemeten met Gradko meetbuisjes. Deze gelijktijdige metingen gebruikt het RIVM om de MAN-metingen te ijken.

Gemiddelde concentraties

Om de ontwikkeling van de concentraties in de tijd te volgen worden de Gradko metingen van de 8 LML locaties gecombineerd met de gebiedsgemiddelden van 27 MAN-gebieden die al vanaf de start (2005) onderdeel zijn van het MAN. Het RIVM gebruikt hiervoor steeds dezelfde meetlocaties, omdat door wijzigingen een vertekend beeld van de ontwikkeling van de concentraties in de tijd ontstaat. Het gemiddelde van alle locaties kwam in 2024 uit op 5,4 µg/m³. 

De jaargemiddelde ammoniakconcentratie in de lucht is in de periode 2005-2024 vrij stabiel. De variatie van jaargemiddelde concentraties in de afgelopen jaren is bijna geheel te verklaren uit verschillen in meteorologische omstandigheden tussen de jaren. In de jaren 2018 en 2019 zijn de ammoniakconcentraties aanzienlijk hoger dan in de jaren daarvoor. Dit komt vooral door de warme, zonnige en droge weersomstandigheden in die jaren. De lage concentraties in 2023 en 2024 zijn vooral het resultaat van de grote hoeveelheid neerslag in deze jaren. 

Voor een landsdekkend beeld van de ammoniakconcentratie gebruikt het RIVM modelberekeningen, die elk jaar geijkt worden aan metingen. De kaart toont de hoogste berekende concentraties in gebieden met veel emissies. Langs de kust zijn de concentraties het laagst. Dit komt doordat daar relatief schone lucht het land binnenkomt en er weinig bronnen aanwezig zijn.  

Bronnen

De agrarische sector is de belangrijkste bron voor ammoniak in de lucht. Ammoniak komt vrij uit stallen, mestopslagen, bij aanwending van (kunst)mest op het land en tijdens beweiding. Deze bronnen nemen in totaal ca. 85% van de emissie in Nederland voor hun rekening (Emissieregistratie, dit percentage is zonder particuliere landbouwactiviteiten).

Gedrag in de atmosfeer

Ammoniak is een gasvormige component. De concentraties van ammoniak zijn dichtbij bronnen hoog en nemen met de afstand van de bron snel af door verdunning. Ammoniak heeft een verblijftijd in de atmosfeer in de orde van enkele uren tot een dag. Het kan uit de atmosfeer worden verwijderd door droge en natte depositie. Daarbij deponeert slechts een beperkte hoeveelheid van de uitgestoten ammoniak dichtbij de bron (voor een lage bron (bijv. een stal) deponeert ongeveer 30% binnen 20 km).

Ammoniak wordt daarnaast in de atmosfeer in combinatie met zwaveldioxide en stikstofdioxide ook omgezet in ammoniumsulfaat en ammoniumnitraat. Ammoniumsulfaat en ammoniumnitraat zijn zogeheten secundaire aerosolen; ze leveren een substantiële bijdrage aan de fijnstofconcentraties. In de vorm van ammoniumsulfaat of ammoniumnitraat kan de uitgestoten ammoniak over veel grotere afstanden getransporteerd worden.

Effecten

Ammoniak levert een bijdrage aan de vermesting en de potentiële verzuring van de bodem en het bodem- en oppervlaktewater. De depositie van alle stikstofcomponenten (waaronder ammoniak) en zwavel draagt bij aan veranderingen in de bodemchemie, de (oppervlakte)waterkwaliteit en het biodiversiteitsverlies in de natuur.