Vinddatum eerste kievitsei in Fryslân, 1901-2021

Eerste kievitsei steeds vroeger

Het eerste kievitsei wordt in Fryslân steeds vroeger in het jaar gevonden (eerste tabblad). Fryslân is bekend om de cultuur van het zoeken en rapen van kievitseieren. Sinds 2015 is het rapen van kievitseieren echter verboden (zie verder). Hoewel in andere provincies minder intensief wordt gezocht, worden in sommige jaren de eerste kievitseieren buiten Fryslân gevonden, zie hiervoor een apart tabblad onder 'Download data'.

Klimaatverandering en intensivering van de landbouw

Dat het eerste kievitsei vroeger wordt gevonden komt vooral door het warmer worden van het klimaat. De gemiddelde jaartemperatuur neemt al ruim 100 jaar toe, maar vooral sinds de jaren '70 is sprake van een versnelde toename. De temperatuurveranderingen verschillen per seizoen. In de periode februari/maart is vanaf ongeveer 1960 sprake van een duidelijke stijging (tweede tabblad). Door de hogere temperaturen komt het groeiseizoen eerder op gang en vinden de kieviten eerder voedsel en dekking in de weilanden (Both et al. 2005). De intensivering van de landbouw speelt ook een rol. Door de verhoging van de mestgift op grasland en door ontwatering komen de bodemprocessen en grasgroei sneller op gang en kan het land eerder worden beweid en gemaaid (Beintema et al. 1985, 1995).

• Temperatuur in Nederland en mondiaal, 1907 - 2022

Zoeken en rapen eieren

De kievit wordt beschermd door de Europese Vogelrichtlijn en ook door de Wet natuurbescherming. De Wet natuurbescherming verbiedt (net als haar voorganger de Flora- en Faunawet) het rapen van de eieren. Provincies hebben de bevoegdheid om onder voorwaarden ontheffing van dit verbod te verlenen aan organisaties van vogelbeschermers. Fryslân gebruikte die bevoegdheid om het zoeken en rapen van kievitseieren nog toe te staan.
In januari 2015 werd echter de door het college van gedeputeerde staten van Fryslân verleende ontheffing door de rechter vernietigd. De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State bepaalde dat eerst vast zou moeten staan dat de kievit zich in een 'gunstige staat van instandhouding' bevindt, alvorens een dergelijke ontheffing kan worden afgegeven en dat dit onvoldoende was onderzocht. Uit nader onderzoek bleek vervolgens dat de staat van instandhouding ongunstig was (Teunisssen et al. 2015).
Nadat eerst het rapen werd verboden, werd - om verstoring te voorkomen - in 2017 ook het eierzoeken verder aan banden gelegd. Er mogen alleen nog nesten worden gezocht door erkende en geregistreerde nazorgers die de gevonden nesten ook daadwerkelijk beschermen. Verwacht mag worden dat door de beperkingen van het zoeken naar eieren de waarneeminspanning afneemt, wat een invloed zal hebben op de kans op het vinden van vroege legsels. Van een afvlakking van de trend lijkt vooralsnog geen sprake.