Onderhoudsstaat van beschermde rijksmonumenten, 2017 - 2021

Van de beoordeelde objecten is het aandeel dat eind 2021 in een goede of redelijke staat van onderhoud verkeerde 85 procent (tabel 3.7). Het percentage gebouwde rijksmonumenten in redelijk tot goede staat is eind 2021 iets hoger dan bij de nulmeting per eind 2018. (zie kader 3.2 voor informatie over de situatie van de rijksmonumenten in het aardbevingsgebied Groningen).

Onderhoudsstaat niet-woonhuis rijksmonumenten 2017-2021
Onderhoudsstaat	Aantal objecten	%
Goed	16.817	45%
Redelijk	15.067	40%
Matig	4.481	12%
Slecht	1.288	3%
Eindtotaal	37.653	100,0%
Bron: RCE Erfgoedmonitor

Toestand rijksmonumenten in het aardbevingsgebied in de provincie Groningen

De aardbevingen als gevolg van de winning van aardgas treffen het monumentale erfgoed in de provincie Groningen. In de 5 gemeenten van het meest getroffen gebied waren eind 2021 voor 37 procent van de rijks monumentale adressen een of meer schademeldingen gedaan. In Midden-Groningen was dat zelfs 81 procent (figuur 2169_007k). In het aardbevingsgebied bevinden zich circa 2.015 rijksmonumenten (op ongeveer 3.358 adressen), bijna 900 gemeentelijke monumenten, en daarnaast vele honderden karakteristieke panden en 35 beschermde stads- en dorpsgezichten. Deze vormen samen het cultuurlandschap van Groningen.
Het terugbrengen in goede bouwkundige conditie is belangrijk bij het aardbevingsbestendig maken van monumenten. Naast het herstel van de schade is het preventief versterken van gebouwen een grote opgave. Bij monumenten kan dat op gespannen voet staan met het behoud van de monumentale waarden. Een deel van de monumenten staat bovendien leeg en moet een nieuwe bestemming krijgen.

Sinds 2017 werken in het kader van het Erfgoedprogramma gemeenten, provincie Groningen, Nationaal Coördinator Groningen (NCG) en het ministerie van OCW/Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, samen aan behoud, veiligheid en ontwikkeling van erfgoed in het aardbevingsgebied. Het Erfgoedprogramma is in 2020 geactualiseerd, en heeft een looptijd tot 2023. In dit kader zijn onder andere subsidieregelingen voor onderhoud en restauratie van rijksmonumenten, een erfgoedloket voor eigenaren van erfgoedpanden en een afwegingskader gerealiseerd.

De afhandeling van schadevergoedingen verloopt via het Instituut Mijnbouwschade Groningen (IMG); een onafhankelijk bestuursorgaan. De versterkingsopgave wordt uitgevoerd door de NCG. De gemeenten in het aardbevingsgebied zijn opdrachtgevers aan de NCG voor de versterking van de monumenten. Begin 2018 is besloten de gaswinning zo snel als mogelijk te beëindigen. De versterkingsopgave kan daardoor wellicht in aantal worden beperkt en in de loop der tijd uitgevoerde versterkingen kunnen wellicht minder ingrijpend zijn door het afnemende seismische risico. Eind 2020 zijn het Rijk, provincie Groningen en de aardbevingsgemeenten bestuurlijke afspraken gemaakt over de versnelling van de versterkingsopgave. Ongeveer 350 rijksmonumenten maken deel uit van de totale versterkingsopgave van 27.000 adressen. In het Erfgoedprogramma is voor de rijksmonumenten een werkproces ontwikkeld dat het mogelijk maakt om veiligheid te creëren, zoveel mogelijk de cultuurhistorische waarden van de monumentale panden te behouden én de snelheid in het proces te vergroten.
Tegelijkertijd werken Rijksoverheid en regio samen in het Nationaal Programma Groningen. Een programma met een looptijd van tien jaar (PBL 2018).

De gemeente Midden-Groningen telde eind 2021 naar verhouding de meeste rijksmonumenten met aardbevingsschade in de provincie Groningen (81%), de gemeente Groningen telde absoluut het grootste aantal (501).