Ammoniak in lucht, 2005-2021

U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link bekijken.

De gemiddelde gemeten ammoniakconcentratie in Nederland was 6,2 µg/m3 in 2021. Dit is gebaseerd op 35 meetlocaties verspreid over Nederland (zie onder Concentraties voor verdere toelichting). De laagste concentraties zijn ca. 1-2 µg/m3 en doen zich voor aan de kust; de hoogste concentraties lopen op tot enkele tientallen µg/m3, vooral in gebieden met intensieve veehouderij.

Concentraties

Op 6 meetstations van het landelijk meetnet luchtkwaliteit (LML) meet het RIVM elk uur met geavanceerde apparatuur (miniDOAS) de ammoniakconcentratie in de lucht. Daarnaast meet het RIVM op meer dan 300 meetpunten in ruim 80 Natura 2000-gebieden met simpelere apparatuur: passieve samplers, ook wel Gradko meetbuisjes genoemd. De Gradko buisjes hangen ook op 2 LML meetstations (Eibergen en Huijbergen) waar tot 2016 werd gemeten met de geavanceerde apparatuur. De meetbuisjes meten de gemiddelde ammoniakconcentratie in de lucht over een hele maand.

Om de ontwikkeling van de concentraties in de tijd te volgen worden de metingen van de 8 LML stations gecombineerd met de metingen van 27 Meetnet Ammoniak in Natuurgebieden (MAN) gebieden die al vanaf de oprichting van het MAN (2005) meten. Er wordt een vast aantal meetstations gebruikt, omdat door een wijzigend aantal meetstations een vertekend beeld van de ontwikkeling van de concentraties in de tijd zou kunnen ontstaan. Het gemiddelde van de 35 meetlocaties kwam in 2021 uit op 6,2 µg/m³. De variatie van jaargemiddelde concentraties in de afgelopen jaren is bijna geheel te verklaren uit verschillen in meteorologische omstandigheden tussen de jaren. In de jaren 2018 en 2019 zijn de ammoniakconcentraties aanzienlijk hoger dan in de jaren daarvoor. Dit komt waarschijnlijk grotendeels door de weersomstandigheden in 2018 en 2019 (lange droge periodes en hoge temperaturen). Vooral 2018 was een extreem jaar. Het RIVM onderzoekt nog welke natuurkundige en chemische processen de hogere concentraties in 2018 zouden kunnen verklaren.

Voor een landsdekkend beeld van de ammoniakconcentratie gebruikt het RIVM modelberekeningen, die elk jaar geijkt worden aan metingen. De kaart toont de hoogste berekende concentraties in gebieden met veel emissies. Langs de kust zijn de concentraties het laagst omdat hier relatief schone lucht het land binnenkomt en er weinig bronnen aanwezig zijn.

Bronnen

De agrarische sector is de belangrijkste bron voor ammoniak in de lucht. Ammoniak komt vrij uit stallen, mestopslagen, bij aanwending van (kunst)mest op het land en tijdens beweiding. Deze bronnen nemen in totaal ca. 85% van de emissie in Nederland voor hun rekening.

Gedrag in de atmosfeer

Ammoniak is een gasvormige component. De concentraties van ammoniak zijn dichtbij bronnen hoog en nemen met de afstand van de bron snel af door verdunning. Ammoniak heeft een verblijftijd in de atmosfeer in de orde van enkele uren tot een dag. Het kan uit de atmosfeer worden verwijderd door droge en natte depositie. Daarbij deponeert slechts een beperkte hoeveelheid van de uitgestoten ammoniak dichtbij de bron (voor een lage bron (b.v. een stal) deponeert ongeveer 30% binnen 20 km).

Ammoniak wordt daarnaast in de atmosfeer in combinatie met zwaveldioxide en stikstofdioxide ook gedeeltelijk omgezet in ammoniumsulfaat en ammoniumnitraat. Ammoniumsulfaat en ammoniumnitraat zijn zogeheten secundaire aerosolen; ze leveren een substantiële bijdrage aan de fijnstofconcentraties. In de vorm van ammoniumsulfaat of ammoniumnitraat kan de uitgestoten ammoniak over veel grotere afstanden getransporteerd worden.

Effecten

Ammoniak levert een bijdrage aan de vermesting en de potentiële verzuring van de bodem en het bodem- en oppervlaktewater. De depositie van stikstof (waaronder ammoniak) en zwavel draagt bij aan veranderingen in de bodemchemie, de (oppervlakte)waterkwaliteit en het biodiversiteitsverlies in de natuur.

Bronnen

Technische toelichting

Naam van het gegeven
Concentratie van ammoniak in lucht
Omschrijving
Concentratie van ammoniak in Nederland op basis van meetgegevens van het Landelijk Meetnet Luchtkwaliteit.
Verantwoordelijk instituut
Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM)
Berekeningswijze
De tijdreeks 'meetlocaties (meetnet MAN en LML)' is gebaseerd op een vast aantal meetpunten: 27 MAN-gebieden en 8 LML-stations (waarvan 2 o.b.v. Gradko meetbuisjes). Om elke locatie even zwaar mee te wegen, wordt de tijdreeks van elk locatie genormaliseerd (dat is: elk meetpunt wordt gedeeld door het tijdreeksgemiddelde per locatie). Daarna worden de 35 genormaliseerde tijdreeksen gemiddeld: de genormaliseerde tijdreeks (zoals ook beschikbaar op het Compendium van de Leefomgeving: www.clo.nl/indicatoren/nl0081). Tenslotte wordt de tijdreeks 'meetlocaties (meetnet MAN en LML)' berekend door de genormaliseerde tijdreeks te vermenigvuldigen met de gemiddelde ammoniakconcentratie van alle 35 locaties over alle jaren. Om de tijdreeks 'meetlocaties LML+MAN' heen zijn per jaar de maximale en minimale jaargemiddelde concentraties van de set meetpunten als Spreidingsband weergegeven.
Basistabel
Gegevens Luchtkwaliteit (GELUK) van het Centrum Milieukwaliteit (MIL) van het RIVM.
Geografische verdeling
1) De kaart is gebaseerd op de uitkomsten van de meest recente GCN-berekeningen.
Andere variabelen
Het Landelijk Meetnet Luchtkwaliteit levert ook informatie over andere luchtverontreinigende stoffen als fijn stof, koolmonoxide, ozon, stikstofoxiden en zwaveldioxide.
Verschijningsfrequentie
Jaarlijks
Achtergrondliteratuur
Concentratiekaarten voor grootschalige luchtverontreiniging in Nederland. Rapportage 2022 (RIVM, 2022; zie bij 'Referenties').
Betrouwbaarheidscodering
Kaart: D (schatting, gebaseerd op een aantal metingen, expert judgement, een aantal relevante feiten of gepubliceerde bronnen terzake). Tijdreeks 2005-2021: C (Schatting, gebaseerd op een groot aantal (accurate) metingen; de representativiteit is grotendeels gewaarborgd).

Archief van deze indicator

Actuele versie
versie‎
14
Bekijk meer Bekijk minder
versie‎
13
versie‎
12
versie‎
11
versie‎
10
versie‎
09
versie‎
08
versie‎
07
versie‎
06
versie‎
05
versie‎
04
versie‎
03
versie‎
02
versie‎
01

Referentie van deze webpagina

CBS, PBL, RIVM, WUR (2024). Ammoniak in lucht, 2005-2021 (indicator 0461, versie 13,

) www.clo.nl. Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), Den Haag; PBL Planbureau voor de Leefomgeving, Den Haag; RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven; en Wageningen University and Research, Wageningen.