Vermesting van oppervlaktewater, 1990 - 2021
De vermesting van het oppervlaktewater is in de periode 1990-2021 verminderd maar de fosfor- en stikstofconcentraties liggen nog vaak boven de norm. Bij de sloten, meren en brakke wateren is de laatste jaren de concentratie nauwelijks veranderd.
Nutriëntenconcentraties in oppervlaktewater zijn gedaald
De stikstof- en fosforconcentraties zijn sinds 1990 gedaald en dalen nog langzaam. De daling is in dezelfde orde van grootte tussen beide nutriënten maar verschilt wel tussen verschillende watertypen. De nutriëntconcentraties voldoen nu zowel voor fosfor als stikstof in 55% van de locaties aan de norm voor een goede kwaliteit. Maar ook locaties met een slechte kwaliteit zijn nog steeds aanwezig in respectievelijk 8 en 3 % van de locaties.
Door de aansluiting van woningen op het riool, zuivering van afvalwater en vermindering van emissies van de industrie zijn de nutriëntengehalten gedaald. De invoering van milieuwetten in de landbouw hebben geleid tot vermindering van mestoverschotten, waardoor de uit- en afspoeling van nutriënten naar oppervlaktewater sinds 2000 is verminderd.
Nutriëntenconcentraties in oppervlaktewater verschillend per watertype
De concentraties verschillen sterk tussen de watertypen. De hoogste fosfor concentraties zijn in de brakke wateren, dat heeft een natuurlijke oorzaak door de zoute kwel. De sloten hebben ook een hoge fosfor concentratie, waarbij het 90-percentiel erg hoog is, dat komt doordat een deel van de sloten een erg hoge concentratie heeft. Bij de stikstof concentraties zijn de concentraties minder verschillend tussen de soorten waterlichamen. Bij beide nutriënten zijn de concentraties in de beken gedaald, waarbij vooral de erg hoge concentraties sterk zijn verminderd.
Nutriëntenconcentraties in Rijn en Maas
Bij de grote rivieren waren de concentraties het hoogst in de periode 1970-1980. Bij de Rijn zijn beide stoffen sindsdien sterk gedaald en voldoen inmiddels weer aan de norm voor rivierwater. Bij de Maas is de fosfor concentratie in deze periode gedaald, maar de stikstof concentratie nog nauwelijks. Bij de Rijn voldoen de concentraties inmiddels aan de norm voor rivierwater, bij de Maas is dat niet het geval.
De concentraties in de Rijn zijn belangrijk voor het regionale water in Nederland omdat in een groot deel van Nederland in de zomer Rijnwater krijgt, onder andere via het IJsselmeer, om het waterpeil te behouden en door te spoelen tegen verzilting.
Beleidsdoelstellingen
De normen voor de nutriënten zijn in de Kaderrichtlijn Water (KRW) vastgelegd waarbij voor de verschillende watertypen een specifieke norm is vastgelegd. Voor de natuurlijke en sterk veranderde wateren is dat de Goede Ecologische Toestand (GET), voor de kunstmatige wateren (de sloten en kanalen) geldt het Goed Ecologisch Potentieel (GEP). Deze normen gelden voor het zomergemiddelde.
De doelstelling voor beken is 0,11 mg P/l en 2,3 mg N/l, voor rivieren 0,14 mg P/l en 2,5 mg N/l, bij sloten is het 0,22 mg P/l en 2,4 mg N/l/ en bij meren 0,02 – 0,04 mg P/ en 0,08 en 1,0 mg N/l afhankelijk van het type. Bij kanalen is er een onderscheid in niet bevaarbare en bevaarbare kanalen, dat is dan respectievelijk 0,15 en 0,25 mg P/l en 2,8 en 3,8 mg N/l.
Per waterlichaam kunnen deze normen worden aangepast aan de specifieke situatie, wat bij een kwart van de meetpunten het geval is. In deze overzichten zijn de KRW meetpunten beoordeeld ten opzichte van de waterlichaam specifieke norm en de overige meetpunten ten opzichte van de watertype specifieke norm.
- Informatie over Kaderrichtlijn Water
- Kwaliteit oppervlaktewater, KRW
- Fysisch-chemische kwaliteit oppervlaktewater, KRW
- Oppervlaktewater in Nederland
Ruim de helft van de locaties voldoet aan de norm
Op veel locaties voldoet het water al aan de norm voor de goede kwaliteit voor stikstof of fosfor. Terwijl de normen en de concentraties sterk kunnen verschillen tussen de verschillende watertypen, geven de resultaten van de beoordelingen een vergelijkbaar beeld. In bijna alle grafieken neemt het percentage meetpunten met een slechte kwaliteit af en met de goede kwaliteit toe.
Significante verbeteringen
Bij de meeste watertypen nemen beide nutriënten af maar deze afname is niet overal even sterk. Bij de beken is het laatste jaar significant beter dan de waarden van 2015 en eerder. Bij de kanalen en meren is dat voor fosfor in 2013, voor stikstof respectievelijk 2009 en 2003. Voor de sloten geldt voor fosfor 2003 en voor stikstof 2012, bij de brakke wateren 2008 en 2011. Voor de sloten, meren en brakke wateren geldt dat deze in de KRW periode nauwelijks zijn verbeterd.
Effect van hoge nutriëntenconcentraties
De nutriënten stikstof en fosfor veroorzaken algenbloei (eutrofiëring oftewel vermesting) in stilstaande wateren zoals meren en kanalen. In sloten ontstaat een gesloten kroosdek zodat het water eronder zuurstofloos wordt. Bij beken ontstaat algengroei en groei van waterplanten. Bovendien stromen met het water nutriënten naar meren en de Noordzee, waardoor daar negatieve effecten kunnen optreden. Voor het zoete water is de concentratie van fosfor het meest bepalend voor algenbloei.
Bronnen
- Evers, C. H. M. et al (2018). Omschrijving MEP en Maatlatten voor sloten en kanalen voor de kaderrichtlijn water 2021-2027. Rapportnummer 2018-49, versie juni 2020, STOWA, Amersfoort.
- Van der Molen D.T., R. Pot, C. H. M. Evers, F. C. J. v. Herpen, and L. L. J. v. Nieuwerburgh. 2018. Referenties en maatlatten voor natuurlijk watertypen voor de kaderrichtlijn water 2021-2027. Rapportnummer 2018-49, versie juni 2020, STOWA, Amersfoort.
- Duijnhoven, N. v., A. v. d. Linden, and K. Ouwerkerk (2019). KRW - Toestand- en trendanalyse voor nutriënten. 11203728-006, Deltares, Utrecht.
- S. Buijs, K. Ouwerkerk, J. Rozemeijer (2020). Meetnet Nutriënten Landbouw Specifiek Oppervlaktewater. Toestand en trends tot en met 2018. Deltares, 11203728-005-BGS-0002
Relevante informatie
Technische toelichting
- Naam van het gegeven
Vermesting oppervlaktewater
- Omschrijving
Vermesting oftewel eutrofiering betreft hoge concentraties van de nutriënten stikstof en fosfor in het oppervlaktewater. Deze nutriënten zijn natuurlijke voedingsstoffen voor planten en algen maar geven in hoge concentratie negatieve effecten.
De regionale wateren zijn te verdelen naar sloten, beken, kanalen en meren. Sloten en kanalen zijn stilstaande gegraven lijnvormige wateren. Beken zijn stromende wateren waarbij het water altijd van hoog naar laag stroomt. Van de rivieren zijn de twee belangrijke locaties waar het water uit het buitenland Nederland instroomt, de Rijn bij Lobith en de Maas bij Eijsden, gegeven.
- Verantwoordelijk instituut
PBL
- Berekeningswijze
De gegevens zijn afkomstig van het NUTREND bestand en voor de sloten en brakke wateren aangevuld met de gegevens van het MNLSO bestand. Beide bestanden zijn door Deltares samengesteld op basis van de monitoringsgegevens van de waterschappen. Het NUTREND bestand bevat de nutriëntconcentraties van de waterlichamen. Het MNLSO bestand de gegevens van landbouw beïnvloedde locaties. Deze gegevens zijn gecombineerd tot een dataset om voldoende gegevens te hebben van alle watertypen.
In de figuren over de concentratie zijn de mediaan van de meetpunten en de 10-, 25-, 75- en 90-percentiel weergegeven. De mediaan geeft de middelste waarde aan; de helft van de meetpunten heeft een hogere concentratie en de andere helft van de meetpunten een lagere concentratie. De andere lijnen bij deze figuren geven de spreiding aan van de meetpunten waarbij de benedengrens gevormd wordt door het 10-percentiel en de bovengrens het 90-percentiel. Bij het 10-percentiel heeft tien procent van de meetpunten een lagere concentratie, bij het 90-percentiel heeft tien procent van de meetpunten een hogere concentratie.
De trends zijn statistisch berekend met het programma Trendspotter, waarbij berekend is in welk jaar de gemiddelde concentratie significant afwijkt van de mediane concentratie in 2021.
In de KRW zijn voor elk watertype normen vastgesteld voor beide nutriënten. Per waterlichaam kan een andere norm worden vastgesteld, de waterlichaam specifieke GEP. Deze waterlichaam specifieke normen zijn gebruikt, behalve voor een deel van de sloten en brakke wateren waarvoor geen waterlichaam specifieke norm is en waarvoor de default waarde is genomen.
- Basistabel
NUTREND en MNLSO van Deltares
- Geografische verdeling
Nederland
- Verschijningsfrequentie
Tweejaarlijks
- Betrouwbaarheidscodering
- Schatting gebaseerd op een groot aantal (zeer accurate) metingen, waarbij representa-tiviteit van de gegevens vrijwel volledig is.
Archief van deze indicator
Bekijk meer Bekijk minder
Referentie van deze webpagina
CBS, PBL, RIVM, WUR (2024). Vermesting van oppervlaktewater, 1990 - 2021 (indicator 0552, versie 06,