Benzeen in lucht, 1995-2024

Concentraties benzeen dalen nog steeds licht

De gemeten jaargemiddelde benzeenconcentraties dalen al jaren en liggen in Nederland al geruime tijd onder de Europese grenswaarde van 5 µg/m³. Deze daling is vooral het gevolg van de invoering van de geregelde driewegkatalysator voor het wegverkeer begin jaren negentig, technische verbeteringen aan personenwagens en de verlaging van het benzeengehalte in benzine.

Per 1 januari 2000 is het toegestane benzeengehalte in benzine verlaagd van 5% naar 1%. Volgens steekproeven van de milieu-inspectie voldeed het benzeengehalte echter in oktober 1999 al aan deze nieuwe norm. Ondanks het toenemende verkeersvolume blijven de benzeenemissies door wegverkeer dalen. De afname in de jaren negentig was echter aanzienlijk groter dan de daling na 2000. Sinds 2000 nemen de concentraties nog slechts licht af.

Belangrijke bronnen van benzeen

Benzeen is een cirkelvormige koolwaterstof die hoofdzakelijk wordt uitgestoten door het wegverkeer, doordat het een bestanddeel is van benzine. Andere bronnen van benzeenemissie zijn houtverbranding in kachels en open haarden, de op- en overslag en de chemische industrie in het Rijnmondgebied. Ruim de helft van het benzeen in de lucht is afkomstig uit het buitenland. In de atmosfeer heeft benzeen een levensduur van enkele dagen. De hoogste concentraties worden gemeten in stedelijke gebieden met een hoge industriële activiteit, zoals bij de op- en overslag van benzine, en rond snelwegen. Ook bij het recyclen van oud asfalt komt benzeen vrij. Uit onderzoek van lokale omgevingsdiensten blijkt dat nabij asfaltcentrales verhoogde concentraties benzeen worden gemeten (Rijksoverheid, 2022).

Normstelling voor de volksgezondheid

In de Nederlandse wetgeving geldt een omgevingswaarde voor benzeen. Deze omgevingswaarde is gelijk aan de Europese grenswaarde. De huidige grenswaarde die door de Europese Unie (EU) is vastgesteld ter bescherming van de volksgezondheid bedraagt 5 µg/m³ per kalenderjaar. Vanaf 2030 geldt een strengere grenswaarde van 3,4 µg/m³ per kalenderjaar (EU, 2024). In 2024 lagen de gemeten jaargemiddelde benzeenconcentraties in Nederland op alle meetstations tussen de 0,16 en 0,67 µg/m³, en daarmee onder zowel de nieuwe als de huidige grenswaarde.

Naast de grenswaarde hanteert de Europese Unie ook een referentieniveau van 1,7 µg/m³. Dit referentieniveau is gebaseerd op een onderzoek van de WHO (2019), waaruit blijkt dat een maximaal toelaatbaar sterfterisico van 1 op de 100.000 mensen overeenkomt met een levenslange blootstelling aan een benzeenconcentratie van 1,7 µg/m³. De WHO hanteert wel een risicoschatting, maar geen advieswaarden, omdat er geen veilig niveau van benzeen kan worden vastgesteld waarbij geen gezondheidseffecten optreden. Op basis van de risicoschatting hanteert het Europees Milieuagentschap dit niveau als Europees referentieniveau (‘Reference Level’) (EEA, 2025). Het referentieniveau wordt gebruikt als een indicatieve waarde met als doel het sterfterisico door kanker te beperken; het is geen wettelijke verplichting. De gemeten jaargemiddelde concentraties van benzeen in Nederland in 2024 liggen ook onder het Europese referentieniveau.

Voor meer informatie over de normstelling zie Normen luchtkwaliteit | Luchtkwaliteit | Rijksoverheid.nl

Gezondheidseffecten

Benzeen heeft een toxische werking op het bloed en de bloedvormende weefsels. Daarnaast is benzeen carcinogeen; blootstelling kan leiden tot leukemie. Benzeen is zeer vluchtig en blootstelling vindt voornamelijk plaats via inhalatie. In vergelijking met andere risicofactoren wordt aan aromaten, de groep verbindingen met benzeen als uitgangspunt, bij de huidige concentraties een beperkt risico toegeschreven. Dit sluit aan bij het EU-referentieniveau, dat gebaseerd is op onderzoek van de WHO, waaruit blijkt dat er onder die waarde beperkte gezondheidsrisico’s zijn. De gemeten benzeenconcentratie ligt sinds 2007 onder het EU-referentieniveau.