Belasting van het oppervlaktewater, 1990-2017

Nieuwe tijdreeks uit- en afspoeling nutriënten uit landelijk gebied

De vrachten voor de uit- en afspoeling vanuit het landelijk gebied werden voorheen door het model STONE berekend. Met ingang van dit jaar worden de vrachten voor deze bron berekend vanuit het Landelijk Waterkwaliteitsmodel (WEnR/Deltares, 2019). Het LWKM heeft vrachten tot en met 2015 doorgerekend; de jaren 2016 en 2017 zijn door-gekopieerd uit 2015. De trend laat zien dat de uit- en afspoeling gevoelig is voor de variatie in de jaarlijkse neerslag.

• Belasting van het oppervlaktewater door landbouw en natuur, 1990-2021
• Belasting van het oppervlaktewater met vermestende stoffen, 1990-2021

Trend: belasting vanuit andere bronnen schommelt de laatste jaren

De grootste reducties in de belasting van het oppervlaktewater zijn gehaald in de periode vóór 1990, vooral door maatregelen bij de industriële bronnen. Voor de meeste stoffen schommelt de belasting de laatste jaren wat. De belasting via de effluenten van de rioolwaterzuiveringsinstallaties is in 2017 voor fosfor en stikstof licht gestegen. Voor de zware metalen is de atmosferische depositie in 2017 licht gestegen ten opzichte van 2016. Maar over het algemeen worden de verschillen tussen de jaren steeds kleiner.
In de nieuwe tijdreeks is de berekening van de koperemissies uit recreatievaart door het gebruik van aangroeiwerende verven aangepast. In de nieuwe cijfers na 2005 is rekening gehouden met het feit dat er geen verbod meer is op het gebruik. Het verbod gold tussen 2003 en 2005. Het gebruik nam na 2005 weer toe maar door daling van het kopergehalte in de verven - het gevolg van nieuwe regelgeving - is de emissie sinds 2010 weer afgenomen.
De belasting van oppervlaktewater vanuit de industrie is vrij stabiel.

• Belasting van het rioolstelsel, 1990-2021

Toelatingen gewasbeschermingsmiddelen bepalen voornamelijk de trend

Voor de belasting van het oppervlaktewater met bestrijdingsmiddelen geldt dat voor 2005, 2010 en de laatste drie jaren cijfers zijn berekend. De gegevens over de belasting door landbouwkundig gebruik zijn afkomstig van de Nationale Milieu Indicator (NMI-versie 3), een gewasbeschermingsmiddelen-rekenmodel/database (Kruijne et al., 2012) en zijn gebaseerd op afzet- en gebruikscijfers. In totaal worden met de NMI voor ruim 200 gewasbeschermingsmiddelen de emissies berekend. Mogelijke trends hierin worden vooral bepaald door de gebruiksbeperkingen voor de specifieke middelen (toelatingsbeleid van het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (CTGB, 2019)), maar evengoed door keuzes van het bedrijfsleven.
Voor het herbicide glyfosaat geldt dat een aanzienlijk deel van de belasting wordt veroorzaakt via het compartiment riolering en waterzuivering door de toepassing op verhardingen in het stedelijk groenbeheer. Het herbicide MCPA en het insecticide imidacloprid komen in het oppervlaktewater via gebruik in de land- en tuinbouw en via gebruik op verhardingen (MCPA) en door huishoudens (imidacloprid). Vanaf maart 2016 mogen professionele gebruikers bij het stedelijk groenbeheer geen gewasbeschermingsmiddelen meer op een verharde ondergrond gebruiken. Deze ontwikkeling is nog niet doorgerekend in de emissiecijfers van Glyfosaat en MCPA.
Het herbicide terbutylazine wordt nagenoeg uitsluitend in de landbouw toegepast.
Belasting oppervlaktewater door gebruik van enkele gewasbeschermingsmiddelen in de landbouw, 2005-2021

Belasting van oppervlaktewater door geneesmiddelen stijgt licht

Door gebruik in huishoudens komen geneesmiddelen via het riool en de effluenten van rioolwaterzuiveringsinstallaties in het oppervlaktewater terecht. De trend per middel is vaak direct gerelateerd aan het gebruik. Bij alle middelen die in de indicatoren van het compendium worden weergegeven, is in 2017 de belasting van het oppervlaktewater licht gestegen ten opzichte van 2016. Het gaat om de pijnstiller Diclofenac, de bloeddrukverlager Metoprolol, het antibioticum Azithromycine, het anti-epilecticum Carbamazapine en het anti-diabetes middel Metformine.

• Emissies naar riool door gebruik van geneesmiddelen 1990 - 2021

Wat is inbegrepen in de belasting van het oppervlaktewater?

De belasting, ofwel de vervuiling die daadwerkelijk het oppervlaktewater bereikt, bestaat uit de rechtstreekse emissies naar oppervlaktewater vanuit bedrijven, huishoudens en diffuse bronnen, plus de overdrachten vanuit de andere compartimenten. Vanuit het compartiment riolering en waterzuivering zijn dat de lozingen van gezuiverd afvalwater door rioolwaterzuiveringsinstallaties en de lozingen vanuit overstorten en regenwaterriolen. Vanuit het compartiment bodem is dat de uit- en afspoeling vanuit landbouw- en natuurgronden (landelijk gebied) en vanuit het compartiment lucht is dat de atmosferische depositie op oppervlaktewateren. Atmosferische depositie op de Noordzee en emissies van zeeschepen varend op het Nederlands deel van het Continentaal Plat (NCP) zijn niet meegenomen in de cijfers zoals die in deze indicator zijn gepresenteerd.

Maatregelen

Om de belasting van het oppervlaktewater te verminderen zijn de afgelopen decennia de meeste, relatief gemakkelijk te nemen maatregelen al genomen. De belangrijkste resterende bronnen zijn aanzienlijk lastiger om aan te pakken. Bij de landbouw duurt het lang voordat de effecten van genomen maatregelen zichtbaar zijn. Bij de aanpak van diffuse bronnen is er sprake van complexe regelgeving en veel emissieoorzaken. Vanaf maart 2016 mogen professionele gebruikers bij het openbaar groenbeheer geen gewasbeschermingsmiddelen meer op een verharde ondergrond gebruiken. De atmosferische depositie is voor een groot deel uit het buitenland afkomstig. Voor de aanpak van al deze bronnen is intensieve samenwerking op verschillende niveau's noodzakelijk: regionaal, nationaal en internationaal.

• Emissiereductiedoelstellingen water